กิจกรรมบทที่ 6

1.       สืบค้นจากหนังสือหรือในระบบเครือข่ายอินเตอร์เน็ต เรื่อง แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตร
แบบจำลองพัฒนาหลักสูตร

               “แบบจำลอง  (Model) บางแห่งเรียกว่า รูปแบบ โอลิวา เป็นคนแรกที่ใช้คำนี้ในสาขาวิชาการพัฒนาหลักสูตร”  เป็นการนำเสนอภาพความคิดที่ได้จากการวิเคราะห์เชื่อมโยงข้อมูลพื้นฐานที่ใช้ในการพัฒนาหลักสูตร ตั้งแต่เริ่มต้น กระบวนการ และย้อนกลับมาเริ่มต้น เป็นวัฎจักร ซึ่งเป็นรูปแบบที่จำเป็นในการให้บริการในลักษณะของข้อแนะในการปฏิบัติ ซึ่งสามารถพบได้ในเกือบจะทุกแบบของกิจกรรมทางการศึกษา  ในเชิงวิชาชีพแล้วมีแบบจำลองจำนวนมาก  เช่น  แบบจำลองการเรียนการสอน  (models  of  instruction)  แบบจำลองการบริหาร  (models of administration)  แบบจำลองการประเมินผล (models  of  evaluation)  และ แบบจำลองการนิเทศ  (models  of  supervision)  เป็นต้น
              แบบจำลองบางรูปแบบที่พบในวรรณกรรมต่างๆ  บางแบบก็เป็นแบบง่ายๆ บางแบบก็มีความซับซ้อนค่อนข้างมาก  และยิ่งมีความซับซ้อนมากเท่าใดก็ยิ่งมีความใกล้กับความเป็นวิทยาศาสตร์คอมพิวเตอร์มากขึ้นเท่านั้น  บางแบบจำลองใช้แผนภูมิซึ่งประกอบด้วยสี่เหลี่ยมจัตุรัส  กล่อง  วงกลม  สี่เหลี่ยมผืนผ้า  ลูกศรและอื่นๆ  ในสาขาวิชาที่เฉพาะเจาะจง  (เช่น  การบริหาร การเรียนการสอน การนิเทศ  หรือ  การพัฒนาหลักสูตร)  แบบจำลองอาจจะมีความแตกต่างกันบ้าง แต่ส่วนใหญ่จะมีความคล้ายคลึงกัน  โดยที่ความคล้ายคลึงจะมีน้ำหนักมากกว่าแบบจำลองแต่ละแบบดังกล่าวเหล่านี้  บ่อยครั้งจะได้รับการกลั่นกลองและปรับปรุงจากแบบจำลองเดิมที่มีอยู่แล้ว
              อย่างไรก็ตาม  ผู้ใช้หลักสูตรหรือผู้ปฏิบัติหลักสูตร ต้องรับผิดชอบต่อการเลือกใช้แบบจำลองที่มีอยู่แล้วในแต่ละสาขาวิชา และหากไม่ชอบใจก็อาจจะออกแบบจำลองของตนเองขึ้นใหม่ได้ โดยมิได้ปฏิเสธแบบจำลองทั้งหมดที่มีอยู่เดิม และอาจจะนำลำดับและขั้นตอนในแบบจำลองที่มีอยู่นั้นมารวมเข้าด้วยกัน ออกมาเป็นแบบจำลองที่นำไปสู่การปฏิบัติได้แทนที่จะเริ่มใหม่ทั้งหมด

              แบบจำลองทางสาขาวิชาหลักสูตรที่เป็นที่รู้จักกันดี มักจะเรียกชื่อแบบจำลองตามชื่อของผู้ที่นำเสนอความคิดนั้น ๆ ในสาขาวิชาหลักสูตร ได้แก่ ไทเลอร์ (Tyler)  ทาบา (Taba) เซเลอร์และ   อเล็กซานเดอร์ (Saylor and  Alexandder)  วีลเลอร์และนิโคลส์  (Wheeler and Nicholls) วอคเกอร์  (Walker)  สกิลเบค  (Skilbeck)  โอลิวา (Oliva)  และ พรินท์ (Print)

2.       ศึกษาทำความเข้าใจเพิ่มเติมจาก สุเทพ อ่วมเจริญ การพัฒนาหลักสูตร : ทฤษฎีและการปฏิบัติ “การพัฒนาหลักสูตร : แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตร”

แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตร

                  จากการศึกษาแบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรของนักพัฒนาหลักสูตรทั้งในประเทศและต่างประเทศ พบว่าแนวคิดของแต่ละบุคคลมีองค์ประกอบอยู่ในแนวคิดที่คล้ายคลึงกัน แต่ละแบบจำลองเน้นให้หลักสูตรครอบคลุมถึงความหลากหลายของการจัดการศึกษา ในที่นี้จะขอสรุปแบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรตามแนวคิดของ Tyle/ Saylor, Alexander and  Lewis/ Oliva / วิชัย วงษ์ใหญ่ และ SU Model ดังนี้

1.แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรของ Tyler ถือเป็นต้นแบบของการพัฒนาหลักสูตร

ขั้นที่ 1 ศึกษาจากแหล่งข้อมูลทั้งด้านสังคม เนื้อหา และผู้เรียน เพื่อวิเคราะห์ข้อมูลให้เชื่อมโยงกับความต้องการและความสนใจของผู้เรียน

ขั้นที่ 2 นำจุดประสงค์มาวิเคราะห์ร่วมกับข้อมูลสังคมและข้อมูลจากชุมชนท้องถิ่น รวมถึงนำเนื้อหา สาระหลักวิชามาวิเคราะห์ร่วมด้วยเพื่อกำหนดวัตถุประสงค์(ฉบับร่าง)

ขั้นที่ 3 กลั่นกรองวัตถุประสงค์โดยใช้ข้อมูลจากปรัชญาสังคมและปรัชญาการศึกษาของโรงเรียน รวมถึงกลั่นกรองด้วยพื้นฐานทางจิตวิทยา

ขั้นที่ 4 การเลือกประสบการณ์การเรียนรู้

ขั้นที่ 5 การจัดระบบโครงสร้างประสบการณ์การเรียนรู้

ขั้นที่ 6 การประเมินผลการเรียนรู้

สำหรับประสบการณ์การเรียนรู้ในความหมายของข้าพเจ้า คือ การจัดกิจกรรมการเรียนการสอนทั้งในห้องเรียนและนอกห้องเรียนที่ช่วยให้ผู้เรียนสามารถพัฒนาศักยภาพด้านต่างๆ ของตนเอง

2.แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรของ Saylor, Alexander and Lewis ซึ่งประกอบด้วย 4 ขั้นตอน

ขั้นที่ 1 กำหนดจุดหมาย (Goal) วัตถุประสงค์ (objectives) และขอบข่ายที่ต้องการพัฒนา (Domain) พิจารณาจากตัวแปรภายนอก เช่น ผลการศึกษาจากการวิจัย กฎหมาย สมาคมวิชาชีพ นโยบายรัฐ และต้องคำนึงถึงพื้นฐานด้านสังคม ผู้เรียน และความรู้

ขั้นที่ 2 การออกแบบหลักสูตร ระบุวัน เวลา และวิธีการในการจัดกระบวนการเรียนรู้ ซึ่งต้องคำนึงถึง ธรรมชาติของวิชา สถาบันที่เกี่ยวข้องกับความต้องการและความสนใจของผู้เรียน

ขั้นที่ 3 การนำหลักสูตรไปใช้ ผู้สอนจะเลือกวิธีการสอนที่ช่วยให้ผู้เรียนสามารถบรรลุวัตถุประสงค์ได้

ขั้นที่ 4 การประเมินหลักสูตร โดยใช้เทคนิคผสมผสาน ทั้งประเมินจุดเด่นและจุดด้อยของระบบการศึกษาของทั้งหมดโรงเรียน ซึ่งเน้นไปที่ 2 ส่วนได้แก่ 1.การประเมินการใช้หลักสูตรทั้งโรงเรียน จะประเมินเป้าหมาย วัตถุประสงค์ จุดประสงค์การเรียน ประสิทธิภาพและผลสัมฤทธิ์ในการจัดการเรียนการสอน 2. การประเมินหลักสูตรทั้งระบบ ตั้งแต่ออกแบบ นำหลักสูตรไปใช้ เพื่อให้ได้ข้อมูลย้อนกลับว่าหลักสูตรมีประสิทธิภาพเพียงใด

3. แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรของ Oliva แสดงถึงความสัมพันธ์ของหลักสูตรและการเรียนการสอนเป็น 12 ขั้นตอน ดังนี้

ขั้นที่  1 แสดงจุดหมายของการศึกษา โดยศึกษาจากความต้องการจำเป็นของผู้เรียนและสังคม อาศัยหลักปรัชญา และจิตวิทยา ซึ่งจะคล้ายคลึงกันกับขั้นกลั่นกรองของ Tyler  

ขั้นที่  2 วิเคราะห์ความต้องการจำเป็นของผู้เรียนและชุมชนที่โรงเรียนตั้งอยู่ แล้วกลั่นกรองให้ได้เป้าหมาย และจุดม่งหมายเฉพาะของหลักสูตร รวมถึงเนื้อหาที่จะนำมาสอน

ขั้นที่  3-4 กำหนดวัตถุประสงค์จากข้อมูลข้างต้น

ขั้นที่  5 วางนโยบาย และจัดโครงสร้างการบริหารหลักสูตร เพื่อจัดการหลักสูตรและนำหลักสูตรไปใช้

ขั้นที่  6-7 ระบุความแตกต่างของ จุดหมายของการเรียนการสอน และวัตถุประสงค์ของรายวิชาในแต่ละระดับการศึกษา

ขั้นที่  8 ผู้สอนเลือกวิธีการสอนเพื่อนำไปใช้ในห้องเรียน

ขั้นที่  9 เลือกเทคนิคการประเมินผลสัมฤทธิ์ของผู้เรียน

ขั้นที่  10 จัดกิจกรรมการเรียนการสอนตามแผนที่วางไว้

ขั้นที่  11 เก็บรวบรวมข้อมูลประเมินผลการเรียนการสอน

ขั้นที่ 12 ประเมินหลักสูตรทั้งระบบ

ซึ่งแบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรของ Oliva นี้จะมีการให้ข้อมูลย้อนกลับซึ่งทำให้เห็นว่าหลักสูตรมีการพัฒนาอยู่ตลอดเวลา

4. แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรของวิชัย วงษ์ใหญ่ มีชื่อว่า แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตรแบบครบวงจร (Integrated Curriculum Development) ประกอบด้วย 3 ส่วน คือ ระบบร่างหลักสูตร ระบบการใช้หลักสูตร และระบบการประเมินหลักสูตร โดยจะมีการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ และวิชัย วงษ์ใหญ่ ยังได้ให้รูปแบบและขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรและการสอนตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแห่งชาติพ.ศ.2552 โดยให้ขั้นตอนไว้ดังนี้

ขั้นที่ 1 นักพัฒนาหลักสูตรใช้พื้นฐานข้อมูลด้านสังคมและปรึกษากับผู้เชี่ยวชาญในแต่ละสาขาวิชามากำหนดจุดมุ่งหมาย หลักการและโครงสร้าง และออกแบบหลักสูตรขึ้นมา

ขั้นที่ 2 ยกร่างเนื้อหาสาระ ประสบการณ์ หน่วยการเรียน และรายวิชา โดยนักพัฒนาหลักสูตรและผู้เชี่ยวชาญสาขาวิชา จะกำหนดผลการเรียนรู้ จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม วางแผนการสอน ทำบันทึกการสอน ทำสื่อการสอน และจัดกิจกรรมการสอนรายกลุ่มหรือบุคคล

ขั้นที่ 3 ทดลองใช้หลักสูตรในสถานศึกษานำร่อง

ขั้นที่ 4 อบรมบุคลากรทางการศึกษาทุกระดับให้เข้าใจหลักสูตรใหม่ และประชาสัมพันธ์ให้ผู้เกี่ยวข้องทราบ

ขั้นที่ 5 ปฏิบัติการสอน ใช้หลักสูตรก่อนการประกาศใช้ โดยในขั้นนี้จะแบ่งย่อยได้อีก 4 ขั้นตอนได้แก่ 1. แปลงหลักสูตรไปสู่การสอน ถือเป็นการจัดทำเครื่องมือ และอุปกรณ์ต่างๆที่จะนำไปใช้ในการเรียนการสอน2. ผู้บริหารจัดเตรียมบุคลากร เครื่องมือ และแหล่งการเรียนรู้ 3. ผู้สอนจัดการเรียนการสอน 4. ประเมินผลการเรียนรู้ และประเมินหลักสูตร

                สุเทพ อ่วมเจริญ (2557: 22) ได้กล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่างขั้นตอนในรูปแบบของวิธีการเชิงระบบ และระบบการพัฒนาหลักสูตรแบบลิเนียโมเดลได้เป็น 2 ระบบ คือ มิติด้านหลักสูตร เพื่อต้องการทราบว่าจะสอนอะไร ซึ่งจะกำหนดจุดประสงค์และสาระมาตรฐาน และ มิติด้านการสอนเพื่อต้องการทราบว่าจะสอนอย่างไร ซึ่งจะกำหนดการจัดประสบการณ์การเรียนรู้ และการประเมินผล

5. แบบจำลองการพัฒนาหลักสูตร SU Model

                สุเทพ อ่วมเจริญ (2557: 23) ได้ประมวลผลจากแนวคิดของนักพัฒนาหลักสูตรทั้งต่างประเทศและในไทย ร่วมกับการศึกษางานวิจัยและประสบการณ์การสอนในสถาบันอุดมศึกษา ได้มโนทัศน์ที่เป็นแบบจำลองการพัฒนาหลักสูตร SU Model ประกอบด้วย 4  ขั้นตอน  ดังภาพประกอบ

ที่มา: สุเทพ อ่วมเจริญ (2557: 23)

ขั้นตอนที่ 1  การวางแผนหลักสูตร (Curriculum Planning) จะสอดคล้องกับ คำถามข้อที่ 1 ของ Tyler ที่ว่าจุดมุ่งหมายอะไรบ้างในการศึกษาที่โรงเรียนต้องแสวงหา นักพัฒนาหลักสูตรต้องคำนึงถึงเป้าหมายหลักสูตรที่เน้นด้านความรู้ ด้านผู้เรียน และด้านสังคม โดยต้องอาศัยพื้นฐานที่สำคัญด้านต่างๆในการพัฒนาหลักสูตร ทั้งพื้นฐานด้านปรัชญา พื้นฐานด้านจิตวิทยา และพื้นฐานด้านสังคมและวัฒนธรรม และอาจมีพื้นฐานด้านอื่นๆ เพิ่มเติม เช่น พื้นฐานด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี นอกกจากนี้นักพัฒนาหลักสูตรต้องศึกษาประเด็นต่างๆ เพื่อนำมาร่วมใช้ในการวางแผนหลักสูตรทั้งในเรื่องของ สี่เสาหลักการศึกษา/ ทักษะเพื่อการดำรงชีวิตของคนในศตวรรษที่ 21/ พื้นฐานการพัฒนาหลักสูตรด้านปรัชญา ด้านจิตวิทยา และด้านสังคม/ การศึกษามาตรฐานสากล/ และการวางแผนสำหรับผู้เรียนทุกคน (Developed planning for all learners: PAL)โดย Grace Meo ซึ่งแผนนี้อยู่บนฐานของแนวคิดการออกแบบสากลเพื่อการเรียนรู้ (Universal Design for learning: UDL) สำหรับผลลัพธ์ของขั้นตอนนี้คือ วิสัยทัศน์ของหลักสูตร

ขั้นตอนที่ 2  การออกแบบหลักสูตร (Curriculum Design) จะสอดคล้องกับคำถามข้อที่ 2 ของ Tyler ที่ว่าประสบการณ์การศึกษาอะไรบ้างที่โรงเรียนควรจัด เพื่อให้บรรลุจุดมุ่งหมายในการจัดการศึกษา ซึ่งการออกแบบหลักสูตรจะเกี่ยวข้องกับการกำหนดจุดมุ่งหมายและจุดประสงค์ของหลักสูตร นำไปสู่การจัดเนื้อหาสาระ เพื่อช่วยให้ผู้สอนเลือกและจัดกิจกรรมการเรียนการสอนให้เหมาะสม และรวมไปถึงการประเมินผลด้วย โดยนักพัฒนาหลักสูตรต้องศึกษาประเด็นต่างๆ เพื่อนำมาร่วมใช้ในการออกแบบหลักสูตรทั้งในเรื่องของ World Class Education/  โมเดลต้นแบบเชิงวัตถุประสงค์ / รูปแบบการออกแบบหลักสูตรเน้นเนื้อหาวิชา  เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ และเน้นปัญหาสังคมเป็นสำคัญ/ แนวคิดการออกแบบหลักสูตรที่ส่งเสริมความเป็นเลิศของผู้เรียนและผู้สอน ม.กริฟฟิธ/หลักการออกแบบหลักสูตร 7 ประการของสก๊อตแลนต์/ การปรับปรุงโมเดลโดยฮิลดา ทาบา/ การออกแบบหลักสูตรแบบ Backward Design/ การออกแบบหลักสูตรรายวิชา ตามแนวคิดของเวสมินส์เตอร์ เอ็กเชงจ์ มหาวิทยาลัยเวสมินเตอร์ / การออกแบบหลักสูตรด้วยแนวคิดวัตถุประสงค์เป็นพื้นฐาน สำหรับผลลัพธ์ของขั้นตอนนี้คือ พันธกิจของหลักสูตร

ขั้นตอนที่ 3  การจัดการหลักสูตร (Curriculum Organization) จะสอดคล้องกับคำถามข้อที่ 3 ของ Tyler ที่ว่า จัดประสบการณ์การเรียนรู้อย่างไรให้มีประสิทธิภาพซึ่งรวมถึงการบริหารจัดการหลักสูตรและการจัดการเรียนรู้ และยังรวมไปถึงการนิเทศการศึกษา และการนิเทศการสอน โดยนักพัฒนาหลักสูตรต้องศึกษาประเด็นต่างๆ เพื่อนำมาร่วมใช้ในการจัดการหลักสูตรทั้งในเรื่องของ แนวคิดการจัดระบบหลักสูตรที่ดีตามแนวคิดของออร์นสไตน์และฮันกิน และเฮนสัน/  ทฤษฏีการเรียนรู้ของบลูมและทฤษฏีการเรียนรู้กลุ่มพฤติกรรมนิยม ปัญญานิยม มนุษย์นิยม และสร้างสรรค์นิยม/ แนวคิดการออกแบบการเรียนการสอนตามแบบจำลอง ADDIE / หลักการเบื้องต้นวิธีการสอนที่ได้ผลของมาซาโน/ การเรียนรู้แบบสร้างองค์ความรู้ด้วยตนเอง/ การเรียนการสอนและกระบวนการเรียนรู้ด้วยแบบจำลอง John Biggs’ 3-P Model สำหรับผลลัพธ์ของขั้นตอนนี้คือ แผนการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน

ขั้นตอนที่ 4  การประเมินหลักสูตร (Curriculum Evaluation) จะสอดคล้องกับคำถามข้อที่ 4 ของ Tyler ที่ว่า ประเมินประสิทธิผลของประสบการณ์ในการเรียนอย่างไร โดยจะมีทั้งการประเมินทั้งระบบหลักสูตร และประเมินผลการเรียนรู้ตามหลักสูตร โดยนักพัฒนาหลักสูตรต้องศึกษาประเด็นต่างๆ เพื่อนำมาร่วมใช้ในการประเมินหลักสูตรทั้งในเรื่องของ แนวคิดการประเมินหลักสูตร/ แบบประเมินหลักสูตรCIPP/ การประเมินการเรียนรู้ตามหลักสูตร CBA/ การกำหนดเกณฑ์การประเมินการเรียนรู้โดยใช้ SOLO Taxonomy  สำหรับผลลัพธ์ของขั้นการประเมินในมิติด้านการเรียนการสอนคือ แผนการประเมินหลักสูตร

สรุปจากที่มา:

สุเทพ อ่วมเจริญ. (2557). การพัฒนาหลักสูตร: ทฤษฏีและการปฏิบัติ (พิมพ์ครั้งที่ 6). คณะศึกษาศาสตร์                 มหาวิทยาลัยศิลปากร